Land & Tuinbouw, Proeven doen

De groote scheikundige Priestley vond in 1771 een zeer belangrijk feit. Hij zag dat de lucht door verbrandingsprocessen, door rotting en door dierlijke ademhaling verontreinigd werd en vond nu dat dezelfde lucht door levende takken van kruizemunt weer gereinigd werd. Hier werd dus het zeer gewichtige feit vastgesteld, dat het ademen van mensch en dier juist tegenover het ademen van planten staat, dat de een gebruikt, wat de ander afgeeft. Tot de ontdekking der zuurstof leidden deze proeven nog niet en toen later de zuurstof werkelijk ontdekt werd, zag men den samenhang nog niet, daar de invloed van het licht onbekend was.

In de periode van 1800 tot 1860 vond De Saussure, dat de plant uit de lucht koolzuurgas wegnam en hiervoor, zuurstof afgeeft, wanneer tegelijkertijd voldoende licht ter beschikking staat. Hij vond dat bepaalde hoeveelheden koolzuur absoluut noodig zijn en dat de planten zonder dit gas te gronde gaan. Hij liet planten in een omgeving van lucht groeien, die hij kunstmatig met koolzuur mengde of waaraan hij de koolzuur geheel onttrokken had. Ook water werd door de planten opgenomen en ontleed en in andere stoffen omgezet. Door van al deze bestanddeelen het opgenomen gewicht te bepalen en de samenstelling van de plant zelf, kwam hij tot de, ontdekking, dat de plant zich verreweg voor het grootste gedeelte uit de lucht opbouwt en slechts voor een zeer klein gedeelte uit de aarde. Toch was dit kleine deel noodig, daar de planten zonder de bestanddeelen der aarde niet kunnen groeien.

Terwijl De Saussure met zijn opvattingen geheel alleen stond, gelukte het aan Liebig absoluut zeker te bewijzen, dat de planten werkelijk alle koolstof uit de lucht en niet uit de aarde opnemen. Hij bewees de absolute noodzakelijkheid van de aanwezigheid van kali, phosphor en ook stikstof, doch dacht later dat de stikstof steeds uit de lucht opgenomen werd. Hij fabriceerde een patentkunstmest en liet deze aan de boeren verkoopen, in de meening dat de oogst direct evenredig zou zijn met de hoeveelheid van deze zouten, die aan den bodem gegeven werd. Hij maakte echter de principieele fout, dat de phosphaten in zijn kunstmest geheel onoplosbaar waren.

In 1850 bewees Thomas Way, dat de oplosbare zouten door den grond vastgehouden worden en dus niet zonder meer weggespoeld worden. Met behulp van waterculturen bewees Knop definitief, dat de volgende elementen voor den groei der planten absoluut noodzakelijk zijn: kalium, magnesium, calcium, ijzer, phosphorus, zwavel, koolstof, stikstof, waterstof en zuurstof.

In de jaren van 1867 tot '75 werden vooral in Frankrijk talrijke proeven genomen, die ten doel hadden te bepalen, welke stof een bepaalde plantensoort wel het meest noodig heeft. Het bleek dat bv. koren en suikerbieten veel stikstof noodig hebben, aardappelen veel kali, suikerriet veel phosphor. Hier zien we dus reeds de grondslagen voor onze moderne bemestingsleer.

Met behulp van planten, die zulke wortelknolletjes vormen, is het mogelijk gronden, die veel te weinig stikstof bevatten, aanmerkelijk te verbeteren, door zulke gewassen te zaaien. Hiervan wordt in de practijk dan ook veelvuldig gebruik gemaakt.

Uit deze geschiedkundige inleiding blijkt dus duidelijk dat de planten eenige dingen noodig hebben om te kunnen groeien:
1. Zouten die ze uit de aarde opnemen;
2. Koolzuur uit de lucht;
3. Water;
4. Licht.

Met behulp van het bladgroen, chlorophyl, is de plant in staat koolzuur te reduceeren tot stoffen, die de plant zelf noodig heeft. Bij deze reductie wordt warmte, dus energie opgenomen, die door de zonnestralen geleverd wordt. Op deze eigenschap der planten berust het geheele leven op de aarde.

In het algemeen vermijdt men fouten door de samenstelling der kunstmest aan het gewas aan te passen en voldoende te strooien waardoor men zeker is dat er geen tekort aan een bestanddeel optreedt.

De meeste zouten der andere metalen, dan die welke als mest gebruikt worden, zijn voor de planten in het algemeen uiterst giftig. Zoo kan men koperzouten zelfs gebruiken om onkruid te vernietigen, in de buurt van chemische fabrieken is de plantengroei dikwijls uiterst kwijnend. Hiertegenover staat het feit, dat bepaalde stoffen, die in groote hoeveelheden giftig zijn, in uiterst kleine hoeveelheden als stimulans den groei der planten kunnen bevorderen. Waarschijnlijk berusten eenige algemeene ziekten, als bv. de ontginningsziekte op het ontbreken van een dergelijk bestanddeel.

De akkeraarde dankt haar ontstaan aan de verweerende werking van de atmosfeer en het water op de vaste gesteenten der aarde. De rotsen worden door vorst en hitte gespleten, de stukken worden door het water meegenomen en fijn gemalen tot het zich tenslotte als zand en klei ergens afzet. Zoodra deze lagen gedurende langen tijd droog blijven, ontwikkelt zich hierop plantengroei. De eerste planten tasten met hun wortels de fijnste deeltjes aan, lossen hieruit de voor hun leven noodzakelijke bestanddeelen op en maken uit zonne-energie en koolzuur en water hieruit eiwitten, koolhydraten en cellulose. Bij het afsterven der planten komen de opgenomen zouten weer in de aarde en bovendien geeft de plant de gewonnen organische bestanddeelen aan de aarde. Op den duur ontstaat hier een complex van onopgeloste oorspronkelijke bestanddeelen, de opgeloste zouten die hierdoor geabsorbeerd worden en de verteerde resten der afgestorven planten. Dit gecompliceerde mengsel is nu akkeraarde waarin onze geteelde gewassen goed kunnen groeien.

uit: Mengen & Roeren deel 1 en 2