Zelf zeep maken

Wat is natronloog

Natronloog is een oplossing van Natriumhydroxide (NaOH) ofwel caustische soda in water (gewoon kraanwater). Natriumhydroxide is in de handel te koop als gootsteenontstopper. Let op dat er op de verpakking staat 'Natriumhydroxide 99%' want die moet je hebben.

Pas op!
Natriumhydroxide is zeer corrosief en kan ernstige brandwonden veroorzaken. Het is een witte hygroscopische vaste stof en zeer goed oplosbaar in water. Tijdens het oplossen komt een grote hoeveelheid warmte vrij en ontstaat natronloog. Ook ontstaan, tijdens het oplossen van het NaOH, schadelijke dampen. Het dragen van een stofmaskertje zoals sommige zeepmakers doen heeft totaal geen zin, daar gaan de dampen dwars door heen. Wees verstandig en werk in een goed geventileerde omgeving.

Draag geschikte handschoenen, een shirt met lange mouwen en een veiligheidsbril als je met natriumhydroxide werkt en doe NOOIT water bij natriumhydroxide. Dit is gevaarlijk vanwege de chemische reactie die dan kan ontstaan!

De goede volgorde: Doe natriumhydroxide in water, dus niet andersom!

Verwerk natriumhydroxide zoals gezegd op een plek met goede ventilatie en liefst op een oud werkblad want je wilt niet je mooie keukenblad onherstelbaar vernielen.

Zeep is.....zeep

Zeep is geen vet, zeep is ook geen natronloog. Bij zeep zijn de vetten en het natronloog tegen elkaar weggereageerd. Het natronloog bestaat niet meer, het vet is verzeept. De verhouding tussen vetten en natronloog is dus zeer belangrijk en is afhankelijk van de gebruikte vetsoort(en). Goede zeep smaakt naar zeep. Zeep waar natronloog in is achtergebleven smaakt prikkelend op de tong wat je een beetje kunt vergelijken met je tong op een 9 volt batterij. Proeven doe je overigens geheel op eigen risico!

Om alle risico's uit te sluiten dat er natronloog in je zeep achterblijft, kun je besluiten om iets meer vet toe te voegen dan nodig. Dit noemen we overvetten. Vaak wordt 5 % overvetten aangehouden. Je krijgt dan een wat vettige zeep en meestal wordt dat als prettig ervaren. Zeep die 0 % overvetting heeft, ontvet zo goed dat hij niet alleen reinigt maar ook alle vet uit je huid wil halen. Een overvetting van 5 % kun je gerust aanhouden.

Basiszeep bestaat uit: olie of vet, loog en water. Daar kun je het één en ander aan toevoegen, zoals kruiden voor de geur of met een anti-bacteriële werking en (liefst natuurlijke) geurstoffen en kleurstoffen. Zelfs stoffen zoals bruine teer. Van oudsher bekend zijn de stukken teerzeep die vanwege de anti-bacteriele en ook medicinale werking in geen huishouden ontbrak.

Welk gereedschap:

• Hittebestendige maatkan of RVS pannetje (geen glas want dat wordt door de loog langzaam aangetast en kan daardoor uiteindelijk breken. Bedenk dat NaOH een goedje is waar je geen risico's mee moet nemen.)
• Houten pollepel of RVS garde
• Pannetje RVS
• Nauwkeurige weegschaal (handig als je 'm met de lege maatkan erop op nul kan zetten)
• Thermometer (liefst twee)
• Staafmixer
• Mal

Zeepmaken, zo doe je dat

Werk volgens een duidelijk recept met nauwkeurige opgave van gewichten en werkvolgorde.

1. Begin met de natronloogoplossing. Gebruik een nauwkeurige weegschaal en doe eerst de juiste afgewogen hoeveelheid koud water in een hittebestendige maatkan. Geen glas want dat wordt door de loog langzaam aangetast en kan daardoor uiteindelijk breken. Bedenk dat loog en goedje is waar je geen risico's mee moet nemen.
   
   
2. Doe dan, onder goed roeren met houten lepel, geleidelijk de natriumhydroxide (vaak in korrelvorm) er bij en roer net zolang tot de korrels zijn opgelost. Let op! Er ontstaat nu een chemische reactie. Er ontstaat hitte, schadelijke damp en het kan zelfs wat spetteren. Werk dus op een goed geventileerde plek. Draag ook goede huishoudhandschoenen, een shirt met lange mouwen en een veiligheidsbril is ook wel aan te raden.
   
   
3. Meet de temperatuur van de oplossing die best wel heet kan worden en blijf deze in de gaten houden.
   
   
4. Ondertussen warm je in een pan het, in je recept voorgeschreven, vet (of de mix van vetten) op en ook hierbij gebruik je een thermometer. Probeer met de temperatuur van je vet gelijk uit te komen als de temperatuur van je natronloog. Hoe meer gelijk aan elkaar, des te beter het is. Doe het kalmpjes aan want voor je het weet stijgt de temperatuur van je vet supersnel. Zelf gebruik ik altijd twee digitale thermometers, dat werkt enorm gemakkelijk.
   
   
5. Als de temperaturen (ongeveer) gelijk zijn kan het echte zeepmaken beginnen. Probeer op de ideale temperatuur van 55 - 60°C uit te komen. Onder goed roeren met een houten pollepel schenk je de natronloog bij het vetmengsel in de pan. Je ziet gelijk al effect en het begin van zeepvorming. Maar...zo gemakkelijk is het nu ook weer niet op deze manier want je zult toch zeker een uur moeten roeren. Maar daar is een hele mooi oplossing voor...de staafmixer. Na het mengen en even goed doorroeren neemt je staafmixer het over en na ongeveer vijftien minuten zou het mengsel dik genoeg moeten zijn om in een mal te gieten.
   
   

6. De juiste dikte controleer je door met je pollepel een streep te zetten over het oppervlak van je zeepmengsel (dit noemen we tracing) Als de streep achter je pollepel gelijk weer dicht vloeit, is je mengsel nog niet dik genoeg. Als het even duurt voordat de streep weer langzaam dicht vloeit, kun je het mengsel in de mal gieten. Tenzij je nog zaken wil toevoegingen die je er nu nog snel doorheen roert. Denk aan kleur- of geurstoffen, aan kruiden of aan Stockholmer teer. Dit is een natuurlijke bruine teer waarmee je een goede teerzeep kunt maken. Deze wordt elders op deze pagina beschreven.
   
   
7. Een professionele houten mal is natuurlijk prachtig maar met plastic bakjes van de Chinees werkt het ook. Een siliconen bakvorm voor cakejes is ook handig, dan heeft het eindresultaat gelijk al een bepaalde vorm.
   
   
8. Je kunt natuurlijk ook een zelfgemaakte met bakpapier beklede houten mal of broodbakvorm gebruiken. Dan kun je het zeepbrood later tot handzame zeepstukken snijden.
   
   
9. Laat de zeep één tot enkele dagen uitharden voordat je hem uit de mal haalt. Vervolgens laat je hem nog een aantal weken rijpen. Stel je geduld op de proef en neem daar gerust een week of zes voor, het komt de kwaliteit van je zeep beslist ten goede. In de rijpingstijd wordt het allerlaatste nog aanwezige restje natriumhydroxide omgezet en verdampt de rest van het nog achtergebleven water met een mooi hard blok zeep als resultaat.

Grondstoffen en recepten

Van iedere soort vet of olie kan je zeep maken, zoals van:

•	Castorolie (wonderolie, ricinusolie)
	Geeft een zacht stuk zeep met veel romig schuim en hydraterende werking. Gebruik maximaal 30% als basisolie, of voeg later toe als overvetter.
	Toepassing 5% tot 8%
	Verzepingsfactor 175-187
•	Cocosolie
	Perfecte olie om zeep te maken, die al smelt bij ongeveer 35℃. Zeep van 100% kokosolie is erg hard, schuimt behoorlijk en ontvet ook nog eens sterk. Daarom is overvetten met ongeveer 7% aan te raden om je huid niet uit te drogen.
	Toepassing 30% tot 40%
	Verzepingsfactor 250-264
•	Koolzaadolie
	Goede zeepmaakolie. Mooi romig schuim. Vochtinbrengend.
	Toepassing 10% tot 15%
	Verzepingsfactor 173
•	Neemolie
	Olie uit de schors van de neemboom. Antiseptisch. Schimmelwerend. Insectenwerend. Bij huidaandoeningen zoals voetschimmel.
	Toepassing 25%
	Verzepingsfactor 175-205
•	Olijfolie
	Het beste is de olie afkomstig van de tweede persing. Deze geeft harde, witte stukken zeep met zeer hydraterende werking. Olijfoliezeep geeft weinig schuim en wordt vaak gecombineerd met oliën die wel veel schuim geven. De bekende 'Castille zeep' en 'Marseille zeep' bevatten minimaal 72% olijfolie
	Toepassing tot 100%
	Verzepingsfactor 184-196
•	Palmolie
	Veel gebruikt bij zeepmaken, geeft een harde zeep met veel romig schuim. Er is echter veel te doen om palmolie waarvoor grote stukken oerwoud worden vernield.
	Toepassing 30% tot 40%
	Verzepingsfactor 190-205
•	Shea boter
	Een natuurlijke plantaardige boter, welke in Afrika wordt gewonnen uit de noten van de Shea Boom. Het is een heel goede huidverzorger mits je de ongeraffineerde, koudgeperste versie gebruikt. Bijvoorbeeld in Afrikaanse Zwarte Zeep gemaakt van 50% shea butter, 25% kokosnootolie en 25% palmpitolie.
	Toepassing tot 50%
	Verzepingsfactor 182
•	Zonnebloemolie
	Zeep van zonnebloemolie alleen geeft weinig schuim en is niet lang houdbaar. Niet ideaal dus. Daarom altijd combineren met andere oliën als palmolie en olijfolie.
	Toepassing 25%
	Verzepingsfactor 185-198

De meest gebruikte oliën in commerciële zepen zijn palmolie, olijfolie, castorolie en cocosolie. Een combinatie van deze oliën geven een lang houdbare zeep. Daar komen vaak nog toevoegingen bij als essences en soms extra huidverzorgers.

Als je een idee wil krijgen van de vetten of oliën die je allemaal kunt gebruiken, kijk je even op de zeepcalculator hogerop op deze website. De kunst blijft om de beste combinatie van vetten te vinden in de juiste verhouding en dat blijft een kwestie van experimenteren.

Ontdek je de gouden formule, houdt deze dan voor jezelf en doe er je voordeel mee. Wat ons betreft is het veel mooier dat jij er rijk van wordt dan dat de zeepindustrie er met jouw werk vandoor gaat. En waarschijnlijk denk jij er net zo over!

Meer over samenstelling en toevoegingen

In een goede zeep worden vaak meerdere vetsoorten met hun eigen verschillende eigenschappen gebruikt. Zeep van de ene vetsoort ontvet beter, zeep van de andere vetsoort is weer beter huidverzorgend en zeep van weer een andere vetsoort geeft meer schuimontwikkeling. En dus is een goed blok handzeep samengesteld uit verschillende vetten. Veel standaard zeep die je in de winkel koopt, wordt gemaakt van rundvet, olijfolie, palmolie, palmpitolie of kokosolie. Experimenteer gerust. Een veel gebruikte combinatie is palmvet, kokosvet, olijfolie in de verhouding 2:1:1.

Als je geurstoffen, kleurstoffen, kruiden of teer wil toevoegen, doe je dat op het eerder op deze pagina beschreven moment. Bij de toevoeging van teer voeg je een gewicht toe van 5% van het totale gewicht van de gebruikte vetten of oliën.

Zeeprecepten

Maak eerst eens een simpele basiszeep
Gewoon om even te proberen kun je starten met een basiszeep gemaakt van een blok frituurvet afkomstig van je buurtsuper.
Dat maak je van: 1000 gr. ossewit,  372 gr. water en 134 gr. natriumhydroxyde

Liever vegetarisch? Dat kan ook:
Dan gebruik je: 1000 gr. olijfolie,  356 gr. water en 128 gr. natriumhydroxyde.

Reminder!
Doe altijd de natriumhydroxide in het water en nooit omgekeerd om een heftige chemische reactie te vermijden. Ga bij het maken van je zeep te werk volgens de instructies hogerop op deze pagina.

.